كارهاي سخت و زيان آور كارهايي است كه در آنها عوامل فيزيكي، شيميايي، مكانيكي و بيولوژيكي محيط كار غير استاندارد بوده كه در اثر اشتغال كارگر تنشي به مراتب بالاتر از ظرفيت‌هاي طبيعي (جسمي و رواني) در وي ايجاد مي‌گردد كه نتيجه آن بيماري شغلي و عوارض ناشي از آن مي‌باشد.
1-كار در معادن اعم از تحت الارضي يا سطح الارضي كه ايجاب مي‌نمايد كارگران در تونل‌ها و راهروهاي سر پوشيده به استخراج بپردازند.
2- كار استخراج شامل جدا كردن يا منفجر ساختن مواد از سطح كار، حمل مواد عمليات مربوط به انفجار، اداره تأسيسات آب و برق در داخل معدن و به طور كلي هر گونه مباشرت و نظارتي كه ايجاب نمايد كارگر در تونل‌ها، راهروها يا ميله‌هاي معدن انجام وظيفه نمايد، مي‌باشد.
3-حفر قنوات و چاه‌ها و فاضلاب‌ها و تونل‌هاي زير زميني و كار در مخازن سر بسته.
4-تخليه و حمل مواد مذاب از كوره‌هاي مشغول به كار و كار مستمر در مجاورت كوره‌هاي ذوب به نحوي كه كارگر در معرض مستقيم حرارت يا بخارات زيان آور متصاعد از كوره باشد.
5-كارگرانيكهمستقيماً و مستمراً در امرتوليد دركارگاههايدباغي، سالامبورسازي و روده پاك‌كني اشتغال دارند و كار مستمر در گندابروها- جمع‌آوري، حمل و دفن زباله شهري.
6-كار كارگراني كه مستمراً به امر جمع آوري و انتقال و انبار كردن كود (نظافت مستمر طويله، اصطبل، سالن‌هاي پرورش طيور) در واحدهاي دامداري و طيور اشتغال‌دارند.
7-كار مستمر و مداوم در فضاي باز و در ارتفاع بيش از پنج متر از سطح زمين بر روي دكلها، اتاقك‌هاي متحرك، داربست‌ها و اسكلت‌ها.
8-كار مداوم برروي خطوط و پستهاي انتقالبرق با فشار شصت‌وسه كيلوولت و بالاتر.
9-مشاغل شن پاشي، پخت آسفالت دستي، قيرپاشي و مالچ پاشي.
10-عمليات جوشكاري در داخل مخازن.
11-كارهايي كه استمرار آنها موجبات ابتلا به بيماري‌ها حاصل از اشعه را فراهم مي‌آورد، نظير كار با مواد راديواكتيو و قرار گرفتن در معرض پرتوهاي يونساز به تشخيص مراجع ذي‌صلاح و به استناد قانون حفاظت در برابر اشعه مصوب جلسه مورخ بيستم فروردين ماه 1368 مجلس شوراي اسلامي.
12-كار در محل‌هاي با فشار محيط بيش از حد مجاز از قبيل غواصي.
13-كار مستمر در محيط‌هايي كه با وجود رعايت مقررات حفاظتي و ايمني موجبات بيماري‌هاي گوشي و يا كري كارگر را فراهم سازد.
14-كار در امور سمپاشي باغات و اشجار و مزارع و ضدعفوني اماكن و طويله‌ها و آشيانه‌هاي مرغداري در زمان سمپاشي.
15-كار كارگراني كه مستقيماً در امر توليد و تركيب سموم و حشره كش‌ها اشتغال دارند در زمان انجام كار.
16-كار با وسايل داراي ارتعاش درحدي كه براي سلامتي كارگر زيان آور باشد.
شرط ذيل به منظور ارائه درخواست متقاضي جهت بازنشستگي در مشاغل سخت و زيان آور الزامي است:
بيمه شدگاني كه حداقل 20 سال سابقه كار متوالي يا 25 سال سابقه كار متناوب و پرداخت حق بيمه در كارهاي سخت و زيان آور را دارا باشند، بدون شرط سني مي‌توانند درخواست بازنشستگي از سازمان تامين اجتماعي نمايند.
توالي و تناوب اشتغال در مشاغل سخت و زيان آور:
1 – ايام زير چنانچه در فواصل اشتغال به كارهاي سخت و زيان آور واقع شود، به عنوان سابقه اشتغال در كارهاي سخت و زيان آور محسوب مي‌گردد.الف – تعطيلات هفتگي. ب – تعطيلات رسمي. ج – ايام استفاده از مرخصي استحقاقي.
د– ايام استفاده از مرخصي بابت ازدواج يا فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان به مدت 3 روز با دريافت دستمزد در مورد مشمولان قانون كار.
هـ– ايام استفاده از مرخصي استعلاجي يا استراحت پزشكي اعم از اينكه حقوق ايام مزبور توسط كارفرما پرداخت شود و يا اينكه بيمه شده از غرامت دستمزد ايام بيماري استفاده كرده باشد.
2 – ايام و موارد زير چنانچه در فواصل اشتغال بيمه شده به كارهاي سخت و زيان آور واقع شود موجب زايل شدن توالي اشتغال وي در كارهاي سخت و زيان آور نمي‌گردد.
الف – ايام خدمت وظيفه سربازي (دوران ضرورت و احتياط) مشروط بر اينكه بيمه شده حداكثر تا دو ماه پس از پايان خدمت به كار سابق خود برگشته و يا اينكه در كار ديگري كه سخت و زيان آور شناخته شده مشغول به كار شده باشد و همچنين ايام آماده به خدمت.
ب – دوران توقيف بيمه شده در صورتي كه منتهي به محكوميت وي نگردد و يا اينكه كارفرما بر اساس تكليف قانوني حقوق دوران مزبور را به بيهم شده پرداخت نمايد.
ج – ايام حالت تعليق كه به واسطه عوامل قهريه طبيعي و يا حوادث و مخاطرات اجتماعي (مانند سيل، زلزله، جنگ و آتش سوزي) كه خارج از اراده كارفرما و بيمه شده بوده و در نتيجه آن كارگاه به طور موقت تعطيل مي‌گردد.
د – ايام استفاده از مقرري بيمه بيكاري مشروط بر اينكه بيمه شده قبل از اتمام و يا بلافاصله پس از اتمام دوره مزبور در مشاغلي كه سخت و زيان آور شناخته شده مشغول به كار شده يا طبق اين آيين نامه بتواند بازنشسته شود.
هـ – ايام خدمت در جبهه كه به تاييد مراجع ذي صلاح رسيده باشد.
و – دوران اسارت يا محكوميت سياسي كه بيمه شده براساس آن به عنوان آزاده شناخته شده باشد.
ز – ايام بلاتكليفي بيمه شده كه مستند به آراي صادره از سوي هيات‌هاي حل اختلاف و يا ساير مراجع قانوني منجر به پرداخت حقوق ايام مزبور شده باشد.
ح – ايام استفاده از غرامت دستمزد ايام بيماري كه در فاصله زماني 10/5/1354 تا 1/4/1359 واقع شده باشد.
ط – غيبت غيرموجه حداكثر به مدت 10 روز در سال در مورد كارگاه‌هاي مشمول قانون كار يا براساس مقررات انضباطي، تخلفاتي و يا استخدامي مربوط در كارگاه‌هاي غيرمشمول قانون كار كه منجر به اخراج، انفصال موقت و يا دايم نشده باشد.
3 – ايام و موارد ذيل چنانچه در فواصل اشتغال بيمه شده به كارهاي سخت و زيان آور واقع شود توالي اشتغال او را از بين برده و موجب تناوب اشتغال وي مي‌گردد.
الف – استفاده از مرخصي بدون حقوق به هر منظور و تحت هر عنوان. ب – اخراج، استعفاء، انفصال و بازخريدي.
ج – غيبت غيرموجه بيش از (10) روز در هر سال در كارگاه‌هاي مشمول قانون كار يا براساس مقررات انضباطي، تخلفاتي و يا استخدامي مربوط در كارگاه‌هاي غيرمشمول قانون كار كه منجر به اخراج، انفصال موقت و يا دايم شده باشد.
د– اشتغال در كارها و مشاغل عادي. هـ – اشتغال در حرف و مشاغل آزاد. و – بيمه اختياري. ز – بيكاري بدون دريافت مقرري بيكاري.
ح - ساير موارد مشابه.
